Δεκάδες χιλιάδες σκέψεις περνάνε από το μυαλό μας κάθε μέρα. Πόσες όμως από αυτές επιλέγουμε να σκεφτούμε; Υπάρχει κάποιου είδους φιλτράρισμα σε αυτόν τον ατελείωτο καταιγισμό ιδεών; Αξίζει τελικά να «σπάσουμε το κουτί» του παραδοσιακού τρόπου σκέψης και να αφεθούμε σε μία ευέλικτη και αυτεξούσια στάση ζωής;
Ελευθερία σκέψης ίσον ελευθερία ύπαρξης
Πολλές φορές ταυτίζουμε την ζωή με την ελευθερία. Το αίσθημα της ελευθερίας, ένα αγαθό δυσεύρετο στην εποχή της αστικοποίησης και του μηδαμινού ελεύθερου χρόνου, πηγάζει από την σκέψη. Όσο εγκλωβισμένοι στις υποχρεώσεις και το ασφυκτικά γεμάτο πρόγραμμα μας μπορεί να νιώθουμε, ο νους μας είναι το καταφύγιο στο οποίο μπορούμε ανά πάσα στιγμή να προτρέξουμε, ταξιδεύοντας σε όμορφες στιγμές και έναν κόσμο ιδανικό, μακριά από τα σίδερα της υποταγής στα καθιερωμένα.
Για τους λάτρεις του έντεχνου, πόσες φορές βιώσατε μία δόση συγκίνησης στους στίχους του Θανάση Παπακωνσταντίνου: «Όσες κι αν χτίζουν φυλακές, κι αν ο κλοιός στενεύει, ο νους μας είναι αληταριό που όλο θα δραπετεύει.» ; Σε αυτά περίπου τα πλαίσια κινήθηκε ο ίδιος ο φιλόσοφος της αμφιβολίας, Ρενέ Ντεκάρτ, γνωστός με το εξελληνισμένο του όνομα, Καρτέσιος, και διατύπωσε την εξής γνωστή φράση: «Σκέφτομαι, άρα υπάρχω».
Χαλιναγωγείται ο νους;
Πράγματι, η εσωτερική ελευθερία είναι η ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας, καθώς εδράζεται στις πνευματικές, ηθικές και ψυχικές αρετές που διέπουν το άτομο. Με άλλα λόγια, στην σκέψη. Πόσες φορές όμως η ίδια μας η σκέψη είναι όντως δικιά μας και όχι αιχμάλωτη των social media, της προπαγάνδας και των προτύπων σκέψης που τόσο προωθούνται; Ο άνθρωπος έχει την έμφυτη τάση να προσπαθεί να γίνει αποδεκτός από το κοινωνικό σύνολο και τις ειδικότερες κοινωνικές ομάδες που τον ενδιαφέρουν.
Έτσι λοιπόν, η «έτοιμη τροφή» που προσφέρει η κουλτούρα της μαζοποίησης και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φαίνεται να καθιστά την δημιουργία αυτής της επιτηδευμένης αυτοεικόνας τρομακτικά εύκολη, σε σημείο που όλοι μας σταδιακά ομογενοποιούμαστε ακόμα και στις ιδέες μας. Συχνά παρατηρείται τυφλή και άκριτη αποδοχή των εκπεμπόμενων μηνυμάτων, η οποία οδηγεί σιγά σιγά στην εξάλειψη του αυτεξούσιου τρόπου σκέψης. Το άτομο έτσι απεμπολά την ατομική του ελευθερία και εξομοιώνει την συμπεριφορά του, χάνοντας την αυθυπαρξία του και βάζοντας την ζωή του σε κουτάκια που πρέπει να κάνει «τικ» . Η αρχική απορία εν τέλει διαμορφώνεται ως εξής: Εμείς ορίζουμε τις σκέψεις μας ή αυτές εμάς;
Οι δύο μας εαυτοί
Κάθεται ένας άγνωστος δίπλα σου στο λεωφορείο, με στυλ διαφορετικό από το συνηθισμένο. Πρώτη σου σκέψη «περίεργο», δεύτερη «του πάει πολύ!». Όταν βλέπουμε κάτι πρωτόγνωρο σε εμάς ή ακόμα και ένα τυχαίο συμβάν, η πρώτη μας, φευγαλέα μεν, αυθόρμητη δε, σκέψη, είναι αυτή η οποία βασίζεται στον τρόπο που μας έχουν μάθει να σκεφτόμαστε, βουτηγμένο σε στερεότυπα. Η δεύτερη, πιο συγκρατημένη και ουσιαστική, βασίζεται πραγματικά στις ιδέες, την ηθική και τις εμπειρίες μας.
Κάποιοι άνθρωποι προτρέχουν ευκολότερα στην δεύτερη. Άλλοι δυσκολεύονται να καταφύγουν σε αυτή και εγκλωβίζονται σε μία σφαίρα κοινωνικού κομφορμισμού, σε μία τάση συμμόρφωσης και συμβιβασμού σε πρότυπα σκέψης και κοινωνικά «πρέπει». Έρευνες αναφέρουν πως η πλειοψηφία του πληθυσμού νιώθει «διαφορετική από τους υπόλοιπους» και πως δεν «ταιριάζει». Αν όμως σχεδόν όλοι θεωρούμε πως δεν ταιριάζουμε στο σύνολο, τελικά ποιο είναι αυτό το σύνολο; Η ζωή είναι γεμάτη στιγμές έξω από τις νόρμες, άβολες ή και τραυματικές εμπειρίες. Δεν είναι όμως τα ίδια τα γεγονότα αυτά που ελέγχουν την ζωή μας, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα δεχόμαστε και τα αφήνουμε να επηρεάσουν την συνείδηση και την σκέψη μας.
Το σίγουρο είναι πως μέσω της αμφισβήτησης των πάντων μπορούμε να οδηγηθούμε στην αλήθεια. Αμφισβήτηση του κατεστημένου, των εκπεμπόμενων μηνυμάτων, της «έτοιμης» πληροφορίας, και τελικά, ακόμη και του ίδιου μας του εαυτού. Ας σταματήσουμε να καταδυναστεύουμε την σκέψη μας και να της φοράμε «ξένα» ρούχα. Ώρα να κόβουμε και να ράβουμε με βάση την προσωπική, μοναδική μας κρίση, με statement μπλουζάκι με στάμπα «Μη πιστεύεις όλα όσα σκέφτεσαι».
Περισσότερα σχετικά με την ελευθερία σκέψης με αφορμή το απόφθεγμα του Καρτέσιου αναλύθηκαν στο event του TEDxSitia του Τμήματος Επιστημών Διατροφής και Διαιτολογίας του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστήμιου στην Σητεία Κρήτης τον Οκτώβριο του 2023. Πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ
Για περισσότερα άρθρα σχετικά με την Ψυχολογία μπορείτε να διαβάσετε στο Blog | TEDxUniversityofMacedonia
