Τα ρήματα «βλέπω» και «παρατηρώ» έχουν εντελώς διαφορετικές σημασίες. Αν και ενδέχεται να τα χρησιμοποιήσουμε συνώνυμα στον προφορικό λόγο, στην πραγματικότητα δε μοιάζουν καθόλου. Το ότι «βλέπουμε» κάτι, δεν σημαίνει ότι το «παρατηρούμε» κιόλας και εδώ ακριβώς βρίσκεται η διαφορά. Η παρατήρηση είναι κάτι περισσότερο από ένα βλέμμα. Συνδυάζει το οπτικό ερέθισμα που λαμβάνουμε με την εσωτερική, νοητική μας διεργασία. Η παρατήρηση απαιτεί να διατηρούμε ενεργή τη σκέψη μας, διαφορετικά, απλώς βλέπουμε. Δεν γίνεται να παρατηρούμε συνεχώς τα πάντα, γι’ αυτό και η διάκριση του «βλέπω» από το «παρατηρώ» ξεκινά τη στιγμή που επιλέγουμε το αντικείμενο της παρατήρησής μας.
Τι είναι, όμως, η τέχνη του να παρατηρείς;
Η παρατήρηση, συχνά, περιλαμβάνει μια συσχέτισή μας με το αντικείμενο στο οποίο εστιάζουμε. Αυτό μπορεί να είναι κάποιο προσωπικό μας ενδιαφέρον ή μια απόπειρα να μάθουμε κάτι καλύτερα, όπως τα παιδιά που μαθαίνουν μιμούμενα συμπεριφορές. Όσο λιγότερα γνωρίζουμε για ένα θέμα, τόσο πιθανότερο είναι να θεωρήσουμε σημαντικό το καθετί που αντικρύζουμε. Όταν, όμως, εμβαθύνουμε, μαθαίνουμε να εστιάζουμε στα ουσιώδη στοιχεία.
Η επιλογή του τι θα παρατηρήσεις μπορεί να μοιάζει κάπως έτσι: Έχεις περικυκλωθεί από δεκάδες ανθρώπους. Κανένας δε μοιάζει με τον διπλανό ή τη διπλανή του, όλοι μιλούν ταυτόχρονα, δημιουργώντας οχλαγωγία. Κάθε φωνή έχει διαφορετική ένταση και χροιά. Τα ρούχα των ανθρώπων ποικίλουν σε χρώματα, υφές, μήκη. Κι όμως, εσένα σου τράβηξε την προσοχή εκείνο το κορίτσι, που τρίβοντας τη μία της μπότα με την άλλη, παράγει έναν χαρακτηριστικό, διαπεραστικό ήχο. Τότε, μόνο, αρχίζεις να εστιάζεις σε αυτή, παρατηρώντας το χρώμα των μαλλιών της ή προσπαθώντας να διακρίνεις ποια από όλες τις φωνές που ηχούν της ανήκει.
Εστιάζοντας σε κάτι συγκεκριμένο, παύουμε – εν μέρει – να συγκεντρώνουμε πληροφορίες για τα υπόλοιπα που μας περιβάλλουν, σαν να έχουμε κλείσει ένα παράθυρο, εμποδίζοντας περισσότερες πληροφορίες από το να εισχωρήσουν στο μυαλό μας.
Ποια η αξία του να παρατηρείς τον κόσμο γύρω σου;
Το να παρατηρούμε τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω μας, μας δίνει ατελείωτες και διαφωτιστικές ευκαιρίες για να μάθουμε περισσότερα για τους άλλους, αλλά και για τον ίδιο μας τον εαυτό. Εντοπίζοντας συγκεκριμένα στοιχεία στους άλλους, μαθαίνουμε πράγματα για εκείνους. Αντίστροφα, αξιολογώντας τις πληροφορίες που εμείς παρατηρούμε στους άλλους, μπορούμε να συμπεράνουμε πολλά για εμάς.
Για παράδειγμα, εγώ μπορεί να παρατηρώ αν οι γύρω μου δένουν σχολαστικά ή πρόχειρα τα κορδόνια των παπουτσιών τους. Στη μία περίπτωση, θα τους θεωρήσω επιμελείς, με μια τάση να παρουσιάζουν μια προσεγμένη εικόνα. Στην άλλη, θα τους κρίνω ως άτομα που αδιαφορούν για το φαίνεσθαι. Ωστόσο, η παρατήρηση ως εργαλείο ενδοσκόπησης, θα μου δημιουργήσει νέα ερωτήματα. Γιατί καταλήγω να κρίνω τους ανθρώπους ως επιμελείς ή ατημέλητους; Γιατί έχει σημασία για μένα η προσεγμένη εξωτερική εμφάνιση; Ποιος είναι ο λόγος που εμφανίζω την τάση να τα θέλω όλα προσεγμένα και τακτοποιημένα; Αυτά τα ερωτήματα ποικίλουν για τον καθένα μας, φυσικά.
Η τέχνη του να παρατηρείς έχει αξία και για τις σχέσεις μας με τους άλλους. Δίνοντας προσοχή στα λόγια, τις αντιδράσεις, τις ανάγκες ενός ανθρώπου, μπορούμε να καταλάβουμε τα συναισθήματά του, προλαβαίνοντας, σε κάποιες περιπτώσεις, μια κρίση. Σε άλλες περιπτώσεις, η παρατήρηση μας ωθεί να κάνουμε ένα βήμα πίσω, επιτρέποντάς μας να αξιολογήσουμε την κατάσταση καλύτερα και παρέχοντάς μας μια νέα οπτική των πραγμάτων.
To acquire knowledge, one must study; but to acquire wisdom, one must observe.
Marilyn vos Savant
Σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε, επιπλέον, και το παράδοξο των social media. Πλέον, οι πληροφορίες που φτάνουν στα μάτια και τα αυτιά μας, τείνουν να απορροφώνται, συχνά, άκριτα. Ξεχνάμε να ενεργοποιήσουμε το φίλτρο της κριτικής σκέψης και να απορρίπτουμε όσα δεν μας αφορούν. Αντ’ αυτού, τα κρατάμε όλα. Πόσο πιο ωφέλιμο θα ήταν το να εφαρμόσουμε την τέχνη της παρατήρησης και στο περιεχόμενο των social media που επιτρέπουμε να δεσμεύσει χώρο στο μυαλό μας;
Για περισσότερα άρθρα σχετικά με τον Πολιτισμό μπορείτε να διαβάσετε στο Blog | TEDxUniversityofMacedonia
