[:EL]«Η ελευθερία είναι, για έναν άνθρωπο, η δυνατότητά του να δρα κατά βούληση. Η καθολική ελευθερία, με τα σημερινά δεδομένα, είναι το σωρευτικό αποτέλεσμα της ατομικής, της κοινωνικής και της πολιτικής ελευθερίας, καθώς και των εσωτερικών ελευθεριών.» Αυτό αναφέρεται ως ο ορισμός της ελευθερίας από τη Wikipedia, στην ελληνική έκδοσή της. Για την ατομική, κοινωνική και πολιτική έχουν γραφτεί πολλά. Αντίθετα, έχω την αίσθηση ότι η εσωτερική ελευθερία είναι η τελευταία που μας έρχεται στο μυαλό όταν ακούμε τον όρο αυτό. Η ανάλυσή της παρουσιάζει ενδιαφέρον.
Πιο συγκεκριμένα, η εσωτερική ελευθερία συγκροτείται από την πνευματική, ψυχική και ηθική ελευθερία. Ουσιαστικά συνδέεται με την εξάρτηση της σκέψης μας από προκαταλήψεις, φόβους και άγχη, καθώς και με την ισορροπία μεταξύ των παρορμήσεων και της υποταγής αυτών, λόγω ανώτερων αξιών και διευκόλυνσης της κοινωνικής συμβίωσης.
Ας ανατρέξουμε στο μοντέλο της δομής του ανθρώπινου ψυχικού οργάνου όπως διατυπώθηκε από το Σίγκμουντ Φρόυντ. Σύμφωνα με αυτό υπάρχουν τρεις συνιστώσες, το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ. Το εκείνο αντιπροσωπεύει το ένστικτο και τις βιολογικές μας ανάγκες, το εγώ αποτελεί το λογικό μέρος και το υπερεγώ περιλαμβάνει τις ηθικές και κοινωνικές αξίες, την ηθική συνείδηση. Αυτό το υπόδειγμα μας βοηθάει να καταλάβουμε πώς λειτουργούμε άρα και πως σκεφτόμαστε.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι η ζωώδης πλευρά μας (ένστικτο) «παντρεύεται» με τη λογική και τις προσωπικές αντιλήψεις του καθενός και έτσι παράγεται η σκέψη, οι ιδέες, οι απόψεις και οι αποφάσεις (ως το τελικό προϊόν του εγκεφάλου) που εξωτερικεύονται με το λόγο ή τις πράξεις. Με άλλα λόγια αυτό που βαθιά θέλουμε φιλτράρεται από τους κανόνες συμπεριφοράς και τον κοινωνικό μας περίγυρο και σίγουρα δεν εξέρχεται αναλλοίωτο. Τότε εύλογα προκύπτει το ερώτημα: είμαστε εσωτερικά ελεύθεροι;
Γενικά, μπορεί κάποιος να είναι σίγουρος ότι κάθε απλή καθημερινή του επιλογή είναι εξ ολοκλήρου δική του βούληση; Ότι δεν είναι κάτι που έχει εισέλθει ως νόρμα στο μυαλό του ή κάτι που να θεωρεί ότι είναι το «σωστό»; Πέρα από τις βιολογικές μας ανάγκες και τις αποφάσεις που σχετίζονται με αυτές, για ποια άλλη απόφαση μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι το μυαλό μας δεν έχει «χειραγωγηθεί»; Η κάλυψη των βιολογικών μας αναγκών δεν περιλαμβάνει ιδιαίτερη σκέψη. Στην πιο απλή μορφή της, πρέπει να τραφείς γιατί πεινάς, να πιεις νερό διότι διψάς κ.ο.κ. αλλιώς θα πάψεις να υπάρχεις!
Όμως οι υπόλοιπες σημαντικές και μη αποφάσεις της ζωής μας; Προέρχονται κατά γενική ομολογία από μία περίοδο σκέψης. Εξετάζουμε τα θετικά και τα αρνητικά για εμάς αλλά και για τους διπλανούς μας. Κάθε φορά ερχόμαστε αντιμέτωποι με ένα πρόβλημα βελτιστοποίησης. Το μυαλό(σαν ένας καλός επεξεργαστής) κατηγοριοποιεί τα δεδομένα, λαμβάνει υπόψη τους περιορισμούς και παράγει τη βέλτιστη λύση. Το «βέλτιστη» είναι καθαρά υποκειμενικό.
Ωστόσο, οι περιορισμοί είναι η ουσία. Οποιοδήποτε πρόβλημα έχει περιορισμούς. Το οξύμωρο είναι ότι οι περιορισμοί μας είναι κυρίως τα άτομα του κοντινού μας περιβάλλοντος. Εντούτοις, πόσοι έχουμε αντιληφθεί ότι η σκέψη ως αγνή έκφραση της εσωτερικής μας ελευθερίας περιορίζεται από τους πιο «δικούς» μας ανθρώπους; Βέβαια, δεν μιλάμε για περιπτώσεις καταπιεστικού περιβάλλοντος. Μιλάμε για τον περιορισμό που ουσιαστικά οι ίδιοι θέτουμε στους εαυτούς μας.
Αναμφίβολα είμαστε κοινωνικά όντα. Δεν θα συνυπήρχαμε σε διαφορετική περίπτωση. Έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλον, αλλά πολύ περισσότερο αγαπάμε και ενδιαφερόμαστε για λίγους ή πολλούς. Εμείς είμαστε αυτοί που θέτουμε τους περιορισμούς γιατί αυτό είναι που μας κάνει και ανθρώπους. Κάποιες στιγμές βρισκόμαστε μπροστά σε επιλογές που θα στεναχωρήσουν λίγο ή πολύ τα άτομα που βρίσκονται γύρω μας. Αναπόφευκτα, πληγώνουμε τους άλλους. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που ισχύει σε κάθε περίπτωση είναι ότι ζυγίζουμε τις καταστάσεις και τα συναισθήματα που θα προκαλέσουμε πριν ενεργήσουμε. Είναι η απόδειξη ότι έχουμε αισθήματα. Από την άλλη, την ίδια στιγμή απολύουμε ένα μέρος ενός άλλου στοιχείου που μας διαφοροποιεί. Την καθαρή και ελεύθερη σκέψη, έκφραση μοναδικής και βαθιάς προσωπικής βούλησης.
Προσωπικά πιστεύω ότι δεν είμαστε εσωτερικά ελεύθεροι διότι ποτέ δεν θα ξεφύγουμε από τις σκέψεις μας. Όμως διάολε, είναι φοβερή αυτή η αντίφαση: έχουν γίνει τόσοι αγώνες και επαναστάσεις για την ελευθερία των εθνών, δηλαδή συνόλων ανθρώπων, ενώ δεν είμαστε ελεύθεροι μέσα μας, ως μονάδες! Θεωρώ ότι θα ήμουν ελεύθερος μόνο αν ζούσα σε ένα μόνιμα κλειστό δωμάτιο και με κάποιο μαγικό τρόπο πετύχαινα να μην σκέφτομαι. Μα τι αξία θα είχε αυτή η ελευθερία; Απολύτως καμία.
Την ευθύνη για τις πληροφορίες και τις απόψεις που εκφράζονται φέρει ο συγγραφέας.[:]
