Όλοι αν όχι οι περισσότεροι γνωρίζουν για τις Καρυάτιδες, της κόρες της Ακρόπολης. Ωστόχο, λίγοι γνωρίζουν πως υπάρχουν και οι Κόρες της Θεσσαλονίκης, οι Μαγεμένες, αλλιώς οι «Καρυάτιδες της Θεσσαλονίκης».
Μα ποιες ήταν, λοιπόν, αυτές οι Μαγεμένες;
Οι Μαγεμένες, είναι τα γλυπτά μιας ρωμαϊκής κιονοστοιχίας του 2ου-3ου αι. μ.Χ., κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά της Θεσσαλονίκης τοποθετημένης βόρεια της Εγνατίας και νότια της αρχαίας αγοράς. Είναι ανάγλυφες μυθολογικές μορφές, τέσσερις αμφίπλευροι πεσσοί, οχτώ διαφορετικά αγάλματα, διάκοσμος μίας κορινθιακής κιονοστοιχίας, η οποία μάλλον αποτελούσε την πρόσοψη ενός ρωμαϊκού κτιρίου της περιοχής, αργότερα γνωστού και ως «Στοά των Ειδώλων».
Οι μορφές αυτές δεν είναι άλλες από αυτές της Μαινάδας που παίζει δίαυλο, του Διονύσου δίπλα σε έναν πάνθηρα, της Αριάδνης στεφανωμένης με τα φύλλα μιας κληματαριάς, της Λήδας μαζί με τον κύκνο, του Γανυμήδη μαζί με το Δία μεταμορφωμένο σε αετό, ενός εκ των Διόσκουρων με μία αναπαράσταση αλόγου στα πόδια του, της Αύρας με το πέπλο της και της Νίκης, οι οποίες ανήκουν στη σφαίρα της μυθολογίας και είναι ιδιαίτερα παραστατικές.
Πώς απέκτησαν το όνομα Μαγεμένες;
Η ονομασία του μνημείου έχει προκύψει από έναν θρύλο της πόλης. Πηγαίνοντας πίσω στο χρόνο και στα χρόνια της Μακεδονικής Δυναστείας, λέγεται πως στο σημείο που βρίσκονταν οι Μαγεμένες ήταν το παλάτι του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ότι ο Μέγας Αλέξανδρος φιλοξενούσε τότε το βασιλιά της Θράκης μαζί με τη σύζυγό του και τη συνοδεία τους. Κατά την παραμονή τους στο παλάτι, ένας παράνομος έρωτας γεννήθηκε μεταξύ του Αλέξανδρου και της βασίλισσας. Εκείνος την επισκέπτεται κρυφά τα βράδια μέσω μιας συγκεκριμένης, ώσπου ο βασιλιάς αντιλαμβάνεται το γεγονός και βάζει να κάνουν μάγια στη στοά, ώστε όποιος περνούσε από εκεί, να γινόταν απευθείας πέτρα.
Ο Αριστοτέλης, κατάλαβε την παγίδα και ενημέρωσε τον Αλέξανδρο να μην επισκεφτεί την αγαπημένη του εκείνο το βράδυ. Η βασίλισσα, ωστόσο, τον περίμενε και βλέποντάς τον να αργεί, έστειλε μία υπηρέτριά της να δει τι είχε συμβεί. Η υπηρέτρια αργούσε κι έτσι η βασίλισσα αποφάσισε να πάει μόνη της να βρει τον Αλέξανδρο και λίγο αργότερα, ο βασιλιάς μαζί με τον μάγο, δεν μπορούσαν να κρατηθούν και πήγαν στη στοά να δουν αν μαγικά τους έπιασαν. Πέρασαν όλοι από τη στοά, με αποτέλεσμα να πετρώσουν και να γίνουν αγάλματα. Έτσι, έμειναν για πάντα να θυμίζουν την ιστορία της συζυγικής απιστίας. Η στοά, ονομάστηκε «Στοά των Ειδώλων» και τα αγάλματα «Μαγεμένες».
Ωστόσο, ο πληθυσμός της πόλης, τις γνώριζε και με διαφορετικά ονόματα. Οι ισπανόφωνοι Εβραίοι, γνωστοί και ως Σεφαραδίτες, τις έλεγαν “Las Incantadas”, ενώ ο τούρκικος πληθυσμός προτιμούσε τον όρο «sureth maleh», δηλαδή «φιγούρες αγγέλων». Κάθε πολιτισμός, επέλεγε να τις προσφωνεί με το δικό του όνομα, στη δική του γλώσσα, μιας και η πόλη μέχρι και τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο αποτελούνταν από ένα συνονθύλευμα πολιτισμών και θρησκειών.
Η πρώτη αναφορά στις Incantadas γίνεται από τον Κυριάκο Πιτσικόλι (τον Αγκωνίτη), τον πρώτο αρχαιοδίφη της αρχαιότητας, το 1430. Ωστόσο, το μνημείο ήταν πάντα πόλος έλξης για περιηγητές και ταξιδιώτες που επισκέπτονταν την πόλη και ορόσημο για τους ίδιους τους κατοίκους της.
Οι αιώνες περνάνε και οι Μαγεμένες βρίσκονται πλέον στην εβραϊκή συνοικία Rogos. Πιο συγκεκριμένα, το τμήμα στο οποίο ήταν οι Μαγεμένες, αποτελούσε μέρος κατοικίας, όπως φαίνεται να απεικονίζεται σε γκραβούρες του 1714, με τον τελευταίο ιδιοκτήτη να είναι ένας πλούσιος Εβραίος υφασματέμπορας με το όνομα Λιάτσι Αρδίτη.
Όμως, όπως και οι Καρυάτιδες, έτσι και οι Μαγεμένες προσέλκυσαν τον δικό τους Έλγιν. Το 1864 ο Γάλλος παλαιογράφος Εμμανουέλ Μιλέρ, με την υποστήριξη του Ναπολέοντα Γ’ και με μία δωροδοκία του Σουλτάνου, παρά τις έντονες αντιδράσεις των κατοίκων της πόλης, καταφέρνει να αποσπάσει τα αγάλματα. Ο ίδιος γράφει σε επιστολές προς τη σύζυγό του πόσο επιθυμούσε αυτά τα οκτώ αγάλματα και πώς κατάφερε να τα αποκτήσει με τη βοήθεια του σουλτάνου και να τα μεταφέρει στη Γαλλία.
Σήμερα, οι Μαγεμένες εκτίθενται στο Λούβρο, για παραπάνω από 150 χρόνια, ενώ η πρώτη αναφορά για τον επαναπατρισμό τους γίνεται το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, το 2015, τα αντίγραφα των Μαγεμένων έρχονται στην πόλη, και το Σεπτέμβριο του 2017 γίνονται τα εγκαίνια της μόνιμης έκθεσής τους, της Στοάς των Ειδώλων στο προστώο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
Μπορείτε να επισκεφτείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο και να μάθετε περισσότερες πληροφορίες, ακολουθώντας το παρακάτω link: ΕΝΑ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ | ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (amth.gr)
Για περισσότερα άρθρα σχετικά με τον Πολιτισμό, μπορείτε να διαβάσετε στην παρακάτω σχετική στήλη Πολιτισμός | TEDxUniversityofMacedonia
Φωτογραφία εξωφύλλου & φωτογραφία κειμένου credits Εύη Φουντούκογλου (@evifoudoukoglou)
