Οι γυναίκες, παρά το προοδευτικό πνεύμα που συνοδεύει την τέχνη, δεν αποτέλεσαν εξαίρεση σε αυτό τον τομέα, οι φυλετικές διακρίσεις που υπήρξαν σε όλους τους τομείς ανά τα χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι η καλλιτεχνική εκπαίδευση ήταν απαγορευμένη για τις γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων, ως τις αρχές του 20ου αιώνα. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα μόλις το 1894 δημιουργείται “Τμήμα Γραφικής και Πλαστικής για νεανίδες” στο Πολυτεχνείο. Ακόμη, όμως, και πριν τη δυνατότητα να σπουδάσουν τέχνη, οι γυναίκες πρόσφεραν το δικό τους στίγμα σε διάφορους κλάδους της αλλά οι κοινωνικές συνθήκες δεν επέτρεψαν ποτέ την ανάδειξη και την αναγνώριση των ίδιων ή των έργων τους καθώς πολλά από τα έργα τους παρέμεναν ανώνυμα ή στην αφάνεια.
Ζωγραφική και γυναίκα
Η πρώτη μαρτυρία για γυναίκα καλλιτέχνιδα, βρίσκεται στο απόσπασμα μιας ραψωδίας της “Ιλιάδας”, όπου ο Όμηρος αναφέρεται στο θαυμαστό υφαντό της Ελένης. Έκτοτε και μέχρι τον 19ο αι. μ.Χ μαρτυρίες για γυναίκες δημιουργούν στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν. Η Ελένη Μπούκουρα- Αλταμούρα υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα ζωγράφος του 19ου αιώνα, καθώς ο πατέρας της διακρίνοντας το ταλέντο της, προσέλαβε δάσκαλο ζωγραφικής στο σπίτι και αργότερα την έστειλε για σπουδές στην Ιταλία. Ωστόσο, κι εκεί η πρόσβαση στην τέχνες για τις γυναίκες δεν ήταν δυνατή κι έτσι η Ελένη αναγκαζόταν να παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής, μεταμφιεσμένη σε άνδρα.
Συνεχίζοντας στον κλάδο της ζωγραφικής αλλά σε διεθνές επίπεδο, η Αρτεμίσια Τζεντιλέσκι που πλέον θεωρείται μια από τους καλύτερους καλλιτέχνες του 17ου αιώνα και σημαντική εκπρόσωπος του μπαρόκ, δεν υπήρξε εξαίρεση. Τα έργα της, που θίγουν ζητήματα αδικίας, προκατάληψης καθώς και κακοποίησης σε βάρος των γυναικών, επί αιώνες αποδίδονταν σε άντρες ζωγράφους, όπως στον πατέρα και δάσκαλό της Οράτσιο.
Ποίηση και γυναίκα
Τι γίνεται, όμως, στον χώρο της ποίησης;
Στην ερώτηση “Ποιος είναι ο αγαπημένος σου ποιητής;”, η πλειονότητα αν όχι το σύνολο των ερωτηθέντων αναφέρει κάποιον άνδρα ποιητή. Υπάρχει, μήπως, κάποιο έμφυτο ταλέντο του ανδρικού φύλου στην ποίηση ή η αφάνεια των γυναικών στην τέχνη περιλαμβάνει και την ποίηση; Η απάντηση είναι προφανής.
Η Σαπφώ γεννήθηκε πιθανότατα στα μέσα του 7ου αι. π.Χ στη Λέσβο κι έμελλε να αποτελέσει την κορυφαία εκφράστρια της μονωδίας σε όλη την αρχαιότητα. Η εξύμνηση της γυναικείας ομορφιάς, ο έρωτας ως φιλοσοφία ζωής και η λατρεία της Αφροδίτης είναι οι κύριες πηγές έμπνευσης για την τέχνη της. Η Ελένη Βακαλό γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1921 και τιμήθηκε στα 70 της χρόνια με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης.
Η Μαρία Λουκία Χατζηλαζάρου γεννήθηκε το 1914 στη Θεσσαλονίκη και υπήρξε η πρώτη υπερρεαλίστρια ποιήτρια στην Ελλάδα. ‘Ισως η μόνη που κατάφερε να γίνει ευρύτερα αναγνωρίσιμη στο κοινό, ήταν η Μαρία Πολυδούρη και δυστυχώς, πιθανότητα, λόγω της σχέσης της με τον Κώστα Καρυωτάκη, η οποία έχει επισκιάσει το αξιόλογο ποιητικό της έργο. Για περισσότερες γυναίκες ποιήτιες μπορείτε να αναζητήσετε στο παρακάτω δοκίμιο 10+1 Γυναίκες Ελληνίδες Ποιήτριες – Στο δρόμο της Ποίησης (dromospoihshs.gr)
Σε διεθνές επίπεδο, άξια αναφοράς είναι η Αμερικανίδα Elizabeth Bishop. Πολυβραβευμένη και αναγνωρισμένη ως η πιο χαρισματική ποιήτρια του 20ου αιώνα.
Θέατρο και γυναίκα
Κι ερχόμαστε τώρα στην θεατρική σκηνή, όπου οι σπουδαίες τραγικές και κωμικές ηρωίδες που δημιούργησε η παγκόσμια δραματουργία από τον καιρό των προδρόμων του Αισχύλου μέχρι τους διαδόχους του Σαίξπηρ γράφτηκαν αποκλειστικά και μόνο για αρσενικούς ερμηνευτές. Όταν όμως άνοιξε ο χώρος του θεάτρου τις πύλες του στις γυναίκες ,εκείνες εύκολα διέπρεψαν και ξεπέρασαν κατά πολύ σε απόδοση και δημοτικότητα τους άνδρες ομοτέχνους τους. Συγκεκριμένα, στην Ιταλία η πρώτη τραγωδός που παγκόσμια χειροκροτήθηκε ήταν η Αδελαίδα Ριστόρι η οποία ερμήνευσε εξαιρετικά αρχαίους ελληνικούς ρόλους. Στη Γαλλία, η αρχή έγινε με τη Μαρί Σαμελέ ενώ ξεχώρισε για την κατάργηση κάθε εξωτερικής επιτήδευσης στην ερμηνεία των ρόλων η Αντριέν Λεκουρβέρ, την οποία η χριστιανική εκκλησία αρνήθηκε να την θάψει γιατί ήταν θεατρίνα.
Στην ιστορία του γαλλικού θεάτρου, βέβαια, τα πρωτεία έχει πάντα η «θεική Σάρα», η Σάρα Μπερνάρ που μαγνήτιζε με την γοητεία της ερμηνεύοντας υπέροχα σαιξπηρικές ηρωίδες! Ο Μπερναρντ Σω έγραφε πως «δεν ερμήνευε τις ηρωίδες της, αλλά της αντικαθιστούσε με την προσωπικότητά της». Είχε επίσης ταλέντο στη ζωγραφική, τη γλυπτική και το γράψιμο Στο ρωσικό θέατρο, η Άλλα Ναζίμοβα(1879-1945) άφησε εποχή με τις ερμηνείες της σε ιψενικούς και τσεχωφικούς ρόλους ενώ στην Αγγλία η Βίβιαν Λι είχε διαπρέψει σε πολλές ταινίες κερδίζοντας και τον πρώτο ρόλο στο “Όσα παίρνει ο άνεμος” που τον διεκδικούσαν όλες οι θεατρίνες της εποχής.
Τέλος, στην Ελλάδα οι γυναίκες που κυριάρχησαν στον χώρο του θεάτρου, αφήνοντας ιστορία ήταν η Κατερίνα Παξινού και η Ελένη Παπαδάκη ενώ η Μαίρη Αρώνη θα γίνει και ευρέως γνωστή για της ερμηνείες της, Η γυναίκα στο θέατρο • Fractal (fractalart.gr)
Ερχόμενοι στο σήμερα, λοιπόν, διαπιστώνουμε πως παρ’ όλα τα “βήματα” που έχουμε κάνει προς τον δρόμο της ισότητας των φύλων, ο χώρος της τέχνης παραμένει ακόμη ανδροκρατούμενος. Στη Γαλλία, από το 1980, μόνο το 4-12% των βραβείων τέχνης έχει απονεμηθεί σε γυναίκες κάτι που είναι απόλυτα λογικό αν λάβει κανείς υπόψη ότι στις εικαστικές τέχνες, το 2017 τα έργα τέχνης καλλιτέχνιδων αντιπροσώπευαν μόνο το 3-5% των μεγάλων μόνιμων συλλογών στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το εν λόγω θέμα μπορείτε να ανατρέξετε στο σχετικό άρθρο Η θέση των γυναικών στον χώρο της τέχνης | LiFO
Παρ’όλα αυτά οι γυναίκες συνεχίζουν να προσφέρουν και να πιστεύουν στις τέχνες και ίσως αυτό είναι το μόνο μέσο αλλαγής: Η πιστή ότι η Τέχνη θα “γιατρέψει” τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που συνεχίζουν να καθορίζουν, έστω και υποσυνείδητα, τις συμπεριφορές μας.
“Αν η τέχνη δεν είναι για όλους, τότε ίσως ακόμη δεν έγινε τέχνη” Σόμπεργκ. Α
Για περισσότερα άρθρα σχετικά με την Ψυχαγωγία μπορείτε να διαβάσετε στο: Blog | TEDxUniversityofMacedonia
